Zdarza się, że oskarżony otrzymuje wyrok skazujący, mimo że nie składał wyjaśnień w sądzie, ani nie był nawet zawiadomiony o rozprawie. Nie jest to jednak pomyłka. W określonych przypadkach sąd może wydać tak zwany wyrok nakazowy.
Na mocy wyroku nakazowego oskarżony może być skazany wyłącznie na karę grzywny lub ograniczenia wolności. Obok kary orzeczony może być również środek karny, na przykład zakaz prowadzenia pojazdów, a także przepadek i środek kompensacyjny.
W jakich okolicznościach?
Aby wydać wyrok nakazowy, sąd musi dojść do przeświadczenia, że okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budzą wątpliwości. A tym samym przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Jednak niekiedy względy wychowawcze wobec oskarżonego oraz potrzeba kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa mogą przemawiać za jej przeprowadzeniem.
Wyrok nakazowy może być wydany wyłącznie w sprawach, w których prowadzone było dochodzenie. Wyklucza to zatem sprawy, w których prowadzono śledztwo, czyli sprawy o większym „kalibrze” i zawiłości.
Z gabinetu prawnika: Upadłość konsumencka: czy warto ją ogłosić?
Nie jest również możliwe wydanie wyroku nakazowego w stosunku do sprawcy, który nie ukończył 18 lat, jest głuchy, niemy lub niewidomy, istnieje wątpliwość, co do jego stanu psychicznego lub poczytalności. Nie wydaje się go również w sprawach z oskarżenia prywatnego.
W jaki sposób?
Wyrok nakazowy wydawany jest na posiedzeniu niejawnym bez udziału stron. A to oznacza, że nikt nie może wziąć w nim udziału, nawet jeżeli stawi się w sądzie. Przepisy pozwalają na odstąpienie od sporządzania uzasadnienia do takiego wyroku, z czego sądy zazwyczaj korzystają.
Odpis takiego orzeczenia doręcza się oskarżycielowi i pokrzywdzonemu. Natomiast oskarżony otrzymuje odpis wyroku wraz z odpisem aktu oskarżenia. Od wyroku nakazowego stronom przysługuje wniesienie sprzeciwu do sądu, który go wydał.
Pokrzywdzony musi jednak pamiętać, że przysługiwać mu będzie prawo do wniesienia sprzeciwu tylko wtedy, jeżeli złoży oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Termin wniesienia sprzeciwu wynosi 7 dni i liczony jest od doręczenia wyroku.
W przypadku skutecznego wniesienia sprzeciwu wyrok nakazowy traci moc, a sprawa podlega rozpoznaniu na zasadach ogólnych. Oznacza to skierowanie sprawy na rozprawę i przeprowadzenie dowodów, na przykład przesłuchanie oskarżonego i świadków.
Kiedy staje się prawomocny?
Do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego (przedstawienia przez oskarżyciela zarzutów oskarżenia) istnieje możliwość cofnięcia sprzeciwu. Jeśli od wyroku nakazowego nie zostanie wniesiony sprzeciw albo sprzeciw zostanie cofnięty, wyrok staje się prawomocny.
Co ważne, pomimo że – zdaniem sądu wydającego wyrok nakazowy – okoliczności czynu i wina oskarżonego nie budziły wątpliwości, sąd rozpoznający sprawę po wniesieniu sprzeciwu nie jest związany treścią tego wyroku.
Po przeprowadzeniu postępowania dowodowego sąd może wydać wyrok uniewinniający albo orzec odmiennie odnośnie kary i środka karnego. To znaczy może orzec karę łagodniejszą lub bardziej dolegliwą, zmienić zastosowany środek karny itp.
Strony posiadają również inicjatywę dowodową i mają możliwość składania wniosków dowodowych. Mogą więc wskazywać świadków, wnosić o opinię biegłego itp. oraz zadawać pytania świadkom. Zatem umiejętnie prowadzona obrona albo oskarżenie może mieć wpływ na końcowe rozstrzygnięcie.
Paweł Socha
*** *** ***
