Wykluczenie Rosji z globalnego systemu bankowego SWIFT było zawsze postrzegane jako ekstremalna opcja ukarania prezydenta Władimira Putina za jego działania na Ukrainie. Niektórzy zachodni przywódcy niechętnie odnosili się do tej opcji; minister finansów Francji nazwał ją “finansową bronią nuklearną”. Jednak 26 lutego odłożyli na bok obawy przed potencjalnym uderzeniem w ich własne gospodarki i wyłączyli z sieci grupę rosyjskich kredytodawców. Posunięcie to sprawiło, że bankierzy i dyplomaci zaczęli się zastanawiać nad reperkusjami dla wszystkich dziedzin – od eksportu energii po zadłużenie i rynki walutowe.
1. Co to jest SWIFT?
SWIFT – Stowarzyszenie na rzecz Światowej Międzybankowej Telekomunikacji Finansowej – to Gmail światowej bankowości. Dostarcza bezpieczne wiadomości do ponad 11 tys. instytucji finansowych i firm w ponad 200 krajach i terytoriach, obsługując transakcje warte biliony dolarów. Ruch w wiadomościach – w zeszłym roku średnio 42 miliony dziennie – obejmuje zlecenia i potwierdzenia płatności, transakcje i wymianę walut. SWIFT, spółdzielnia będąca własnością członków, z siedzibą w pobliżu Brukseli, została założona w 1973 r., aby położyć kres uzależnieniu od systemu teleksowego.
2. Dlaczego utrata dostępu do systemu SWIFT jest tak poważnym problemem?
Kraj odcięty od SWIFT może poważnie ucierpieć gospodarczo. Tak właśnie stało się w przypadku Iranu w 2012 roku, gdy jego banki utraciły dostęp do systemu w ramach sankcji Unii Europejskiej wymierzonych w program jądrowy tego kraju i jego źródła finansowania. (Wiele z tych banków zostało ponownie podłączonych w 2016 roku po tym, jak UE usunęła je z listy sankcji). Kiedy w 2014 roku państwa zachodnie zagroziły Rosji dostępem do systemu SWIFT, Aleksiej Kudrin, były minister finansów bliski Putinowi, oszacował, że może to spowodować zmniejszenie produktu krajowego brutto Rosji o 5% w ciągu roku.
3. Kto został objęty zakazem?
Wśród banków, którym nakazano odcięcie od SWIFT, jest: Sberbank, VTB, Otkritie, Novikom i Sovcom – które już wcześniej były obciążone innymi sankcjami. Sberbank i VTB to jedne z najważniejszych instytucji finansowych w Rosji, które łącznie odpowiadają za około połowę aktywów bankowych kraju. Sberbank ma największy udział w rosyjskich depozytach oszczędnościowych i jest głównym wierzycielem rosyjskiej gospodarki, jak podaje Departament Skarbu USA.
4. Skąd początkowa niechęć do wprowadzenia zakazu SWIFT?
Prezydent USA Joe Biden jako jeden z powodów podał brak jedności wśród narodów europejskich. Innym powodem była obawa zachodnich urzędników, że zakazanie krajom uczestnictwa w systemie SWIFT zachęci do tworzenia systemów alternatywnych. Do tego dochodzi prawdopodobieństwo szkód ubocznych. Posunięcie SWIFT może doprowadzić do braku płatności i gigantycznych debetów w międzynarodowym systemie bankowym – powiedział strateg Credit Suisse, Zoltan Pozsar, który porównał sytuację do upadku Lehman Brothers w 2008 roku i załamania rynku w marcu 2020 roku spowodowanego pandemią. Europa wykorzystuje SWIFT do przesyłania płatności za rosyjski gaz ziemny, który jest jej potrzebny do ogrzewania domów i zasilania fabryk, co oznacza, że zakaz mógłby zagrozić dostawom w środku zimowego okresu grzewczego, zwiększając i tak już nasilony kryzys kosztów utrzymania w regionie. Rzeczniczka rządu niemieckiego powiedziała, że nawet po wprowadzeniu zakazu nadal można kupować rosyjski gaz za pomocą systemu SWIFT.
5. Czy istnieje alternatywa dla SWIFT?
Raczej nie, a przynajmniej jeszcze nie teraz. Od 2014 roku Bank Rosji prowadzi swój własny system komunikatów finansowych dla banków rosyjskich i zagranicznych. Ma on jednak tylko około 400 użytkowników. W 2021 roku Ludowy Bank Chin ogłosił wspólne przedsięwzięcie ze SWIFT, które w niektórych kręgach było postrzegane jako polisa ubezpieczeniowa na wypadek odcięcia od światowego systemu finansowego. Od kilku lat waluty cyfrowe i technologie leżące u ich podstaw również są przedstawiane jako zagrożenie dla SWIFT, ale nie są jeszcze bliskie zastąpienia go.
6. Jak bezpieczny jest system SWIFT?
Wielokrotnie podejmowano próby okradania instytucji finansowych za pomocą oszukańczych komunikatów w systemie SWIFT – niektóre z nich zakończyły się sukcesem. W 2016 roku bank centralny Bangladeszu stracił 81 milionów dolarów na rzecz hakerów, którzy złamali jego zabezpieczenia i podstępem nakłonili Bank Rezerw Federalnych w Nowym Jorku do przesłania środków. SWIFT podkreślił, że jego własna sieć nie została naruszona, ale wzmocnił bezpieczeństwo w całej branży, wprowadzając obowiązkowe i doradcze kontrole w firmach członkowskich.
7. Kto reguluje SWIFT?
Ponieważ SWIFT nie przechowuje depozytów, nie podlega takim samym regulacjom jak banki. Nadzór nad nim sprawuje Narodowy Bank Belgii oraz przedstawiciele amerykańskiego Systemu Rezerwy Federalnej, Banku Anglii, Europejskiego Banku Centralnego, Banku Japonii i innych dużych banków centralnych. Ogólnie rzecz biorąc, SWIFT odciąłby dostęp tylko wtedy, gdyby Unia Europejska nałożyła sankcje na dany podmiot lub kraj. SWIFT zawiesił dostęp do niektórych irańskich kredytodawców w 2018 r. po tym, jak USA nałożyły nową rundę sankcji, choć twierdzi, że było to “odosobnione wydarzenie”, które “podjęto w interesie stabilności i integralności szerszego globalnego systemu finansowego”.