Rodzina Karola Małłka przekazała ponad 530 materiałów. Dotyczą one działalności i życia mazurskiego działacza i jego żony Wilhelminy.
Wśród materiałów, jakie trafiły do Archiwum Państwowego w Olsztynie, są m.in. rękopisy i maszynopisy czterech tomów wspomnień Karola Małłka i dokumentacja związana z Mazurskim Uniwersytetem Ludowym. To także liczna korespondencja z pisarzami, publicystami, działaczami i dziennikarzami: Władysławem Gębikiem, Andrzejem Wakarem, Emilem Leykiem czy Andrzejem Drawiczem.
Bogate źródło dla badaczy
Przekazane przez rodzinę materiały dotyczą lat od 20. do 90. ubiegłego wieku. Archiwiści podkreślają, że dokumenty są niezwykłym i bogatym źródłem dla badaczy historii regionu i etnografów. Nie mają też wątpliwości, że archiwum Karola Małłka przyczyni się do pogłębienia i poszerzenia wiedzy o życiu i problemach ludu mazurskiego w dawnych Prusach Wschodnich i w powojennej rzeczywistości polskiej.
– Wiele dowiadujemy się o losach ludności mazurskiej w okresie przed- i powojennym, dziejach obyczajowości, folklorze, życiu codziennym i działalności stowarzyszeń – mówi Beata Stalczewska z Archiwum Państwowego w Olsztynie.
– Jestem pewien, że archiwum rodzinne znajdzie się pod fachową opieką olsztyńskich archiwistów i będzie służyć historykom, zajmującym się dziejami Warmii i Mazur XX wieku – napisał syn Karola Małłka, Janusz.
– Przekazanie tej spuścizny to nie tylko przywracanie pamięci o dokonaniach Karola Małłka i przypomnienie mazurskiej historii regionu – podkreśla z kolei Piotr Grzymowicz, prezydent Olsztyna.
I dodaje: – To również okazja do refleksji nad przeszłością i teraźniejszością. Ostatnie lata uprzytamniają nam, że świat jest niepewny i nikt nie powiedział, że nie wrócą “demony”.
Życie słynnego Mazura
Karol Małłek, przez wielu nazywany Królem Mazurów, to postać wielce zasłużona dla sprawy polskiej na Mazurach. Nauczyciel walczący o utrzymanie polskości Mazurów, o ich edukację i integrację. Do tego folklorysta i publicysta, autor wierszy, artykułów i felietonów, szkiców biograficznych i kilku znaczących książek o Mazurach i ich sprawach.
Urodził się w 1898 roku w Brodowie (obecnie gmina Iłowo-Osada w powiecie działdowskim). W centrum wsi stoi pomnik poświęcony Karolowi Małłkowi (odsłonięty w 1988 roku), a na budynku, stojącym w miejscu jego rodzinnego domu, wisi tablica pamiątkowa. Na cmentarzu ewangelickim znajduje się również grób rodzinny.
W 1917 roku Karol Małłek został powołany do armii pruskiej do służby w kawalerii. Przeniesiono go jednak do artylerii i wysłano na front zachodni, gdzie walczył w okolicach Verdun. Po pierwszej wojnie światowej był nauczycielem i kierownikiem w różnych szkołach w Działdowie i okolicach, ukończył kilka kursów nauczycielskich. Był także działaczem ewangelickim – pełnił funkcję skarbnika Polsko-Mazurskiego Towarzystwa Ewangelickiego i sekretarza Oddziału Zrzeszenia Ewangelików Polskich w Działdowie.
Prowadził także działalność oświatową wśród Mazurów. Od 1921 należał do Towarzystwa Przyjaciół Mazur. W 1922 został sekretarzem Związku Nauczycielstwa Polskiego Szkół Powszechnych. W 1931 pełnił funkcję sekretarza Związku Mazurów, a od kwietnia 1935 do wybuchu drugiej wojny światowej był prezesem nowego ZM w Działdowie.
Mieszkał też w Olsztynie
W trakcie drugiej wojny światowej ukrywał się pod Warszawą przed gestapo jako Jan Michał Skoryna. Reaktywował Związek Mazurów w 1943 roku, a w 1945 przez pół roku był starostą w Działdowie. W latach 1945-1948 był prezesem Instytutu Mazurskiego w Olsztynie. Od 1950 do 1951 był pracownikiem Kuratorium Okręgu Szkolnego olsztyńskiego, następnie przeszedł na emeryturę. W latach 1960-1963 mieszkał w Olsztynie, a następnie – do 1969 – w Toruniu.
Karol Małłek zmarł w 1969 roku w Krytuniu (gmina Piecki, powiat mrągowski). Został pochowany na cmentarzu komunalnym w Olsztynie. W 1989 roku w Pieckach odsłonięto tablicę pamiątkową, poświęconą zasłużonemu Mazurowi. Jego imieniem nazwano też szkoły podstawowe w Krutyniu i Narzymiu, dąb nad Mukrem koło Zgonu, ulice w Działdowie, Olsztynie i Ostródzie, a także szlak turystyczny z Krutynia do leśniczówki Pranie.
Był synem Wilhelma i Henryki Augusty z Mareńskich. Jego bracia – Edward i Robert M. Edward byli aktywnymi działaczami ruchu mazurskiego. Miał trzech synów – prof. Janusza Małłka, który jest historykiem, Ryszarda – księdza ewangelickiego i nauczyciela Leopolda.
PISALIŚMY RÓWNIEŻ:
