W toku postępowania karnego możliwe jest tzw. dobrowolne poddanie się przez oskarżonego karze. Jest to jedyny moment, w którym może on mieć realny wpływ na rodzaj i wymiar kary czy środka karnego.
Wpływ ten realizowany jest poprzez szansę negocjacji oskarżonego z pokrzywdzonym, prokuratorem i sądem rodzaju i surowości mających mieć zastosowanie wobec niego sankcji.
Pierwszą możliwością jest wystąpienie przez prokuratora na podstawie art. 335 Kodeksu Postępowania Karnego z wnioskiem zastępującym akt oskarżenia albo z wnioskiem dołączonym do aktu oskarżenia o wydanie wyroku skazującego i wymierzenie oskarżonemu uzgodnionych z nim kar lub innych przewidzianych środków. Instytucja ta ograniczona jest jednak tylko do występków i nie dotyczy zbrodni, czyli przestępstw, których dolna granica zagrożenia karą wynosi nie mniej niż 3 lata pozbawienia wolności.
Kolejną formę dobrowolnego poddania się karze umożliwia art. 338a k.p.k. Polega ona na złożeniu przez oskarżonego, przed doręczeniem zawiadomienia o terminie rozprawy, wniosku o wymierzenie mu określonej kary lub innych środków. Jednak, nawet gdy oskarżony nie zgłosi powyższego wniosku nadal ma szansę na poddanie się karze, na którą się zgadza.
Na podstawie art. 387 k.p.k. już na rozprawie w sądzie może złożyć taki wniosek. Możliwe to jest wyłącznie do chwili zakończenia przesłuchania wszystkich oskarżonych na rozprawie głównej. Wnioski przewidziane w art. 338a i 387 kpk mogą dotyczyć także zbrodni, jakkolwiek, przestępstwo nie może być zagrożone karą przekraczającą 15 lat pozbawienia wolności.
Sąd nie musi oczywiście przychylić się do złożonych przez prokuratora czy oskarżonego wniosków. Przede wszystkim wina oskarżonego nie może budzić wątpliwości, cele postępowania muszą zostać osiągnięte, mimo nieprzeprowadzania rozprawy w całości. Wnioskowi nie mogą się również sprzeciwić prokurator i pokrzywdzony. Sąd może również uzależnić przychylenie się do wniosku od wprowadzenia wskazanych przez siebie zmian. Zaletą skorzystania przez oskarżonego z przedstawionych powyżej możliwości jest nie tylko realny wpływ na wymiar kary. Oskarżeni dobrowolnie poddający się karze, traktowani są zazwyczaj łagodniej, niż skazani po przeprowadzeniu pełnego postępowania przed sądem. Przyjmuje się bowiem, że taka postawa oskarżonego powinna być premiowana.
Należy również wspomnieć o wniosku o warunkowe umorzenie postępowania, ponieważ opisane przeze mnie instytucje dobrowolnego poddania się karze dotyczą wyłącznie skazania. Wniosek taki na podstawie art. 336 k.p.k. może sporządzić i skierować do sądu prokurator, jeżeli przesłanki wskazane w art. 66 Kodeksu karnego (m.in. uprzednia niekaralność za przestępstwo umyślne, postawa sprawcy jego właściwości i warunki osobiste) za tym przemawiają.
Wszystkie wspomniane tu możliwości, łącznie z warunkowym umorzeniem postępowania, związane są z umiejętnym prowadzeniem negocjacji oskarżonego z prokuratorem, sądem czy pokrzywdzonym. Możliwe jest również łączne stosowanie takich dobrodziejstw jak np. nadzwyczajne złagodzenie kary, warunkowego zawieszenia jej wykonania czy zastosowanie kary grzywny lub ograniczenia wolności zamiast pozbawienia wolności.
Ważna jest również ocena proponowanej kary w kontekście tego, czy faktycznie jest ona korzystna dla oskarżonego. We wszystkim tym może pomóc występujący w sprawie, jako obrońca, adwokat.